Từ thời nguyên thuỷ, con người đã biết chung sống với nhau, khi nhu cầu sống tăng cao và bắt đầu phân cấp, một chế độ xã hội đầu tiên ra đời, đó chính là thị tộc. Vậy thị tộc là gì? So với thị tộc thì bộ lạc có khác nhau không? Hãy cùng imo2007.edu.vn tìm hiểu trong bài viết này nhé.
Thị tộc là gì?
Theo quan điểm của Ph.Ăng-ghen (nhà tư tưởng, nhà giáo dục, nhà cách mạng, nhà lý luận chính trị, nhà triết học người Đức): “thị tộc được coi là một cấu trúc xã hội phổ biến cho mọi dân tộc, cho đến khi họ tiến vào thời đại văn minh, thậm chí có thể kéo dài hơn nữa”. Thị tộc đại diện cho một cộng đồng người có cùng huyết thống (ông bà, cha mẹ, con cái,…) là một hình thức tồn tại cơ bản và đơn vị sản xuất chính trong xã hội nguyên thuỷ. Tổ chức của thị tộc dựa trên việc chia sẻ quyền sở hữu công cộng đối với các nguồn tài nguyên sản xuất như đất đai, cỏ cây, rừng núi…
Các thành viên trong thị tộc cùng lao động và chia sẻ kết quả lao động thông qua phương thức chia đều sản phẩm. Thị tộc có thể được xem như một gia đình lớn của những người sống ở trạng thái nguyên thủy, với mối quan hệ giữa các thành viên đơn giản nhưng vững chắc, phù hợp với điều kiện sản xuất thô sơ trong thời kỳ đó.
Chế độ thị tộc ra đời và phát triển như thế nào?
Giai đoạn đầu tiên: Chế độ mẫu quyền
Trong giai đoạn đầu của xã hội loài người, vai trò của phụ nữ trở nên quan trọng do tình trạng quần hôn*. Thị tộc thường tuân theo hệ thống mẫu hệ, trong đó phụ nữ chịu trách nhiệm chủ yếu trong việc tạo ra nguồn kinh tế, trong khi nam giới tham gia vào các hoạt động săn bắn, nuôi sống mọi người. Công cụ lao động còn thô sơ, do đó lao động tập thể quyết định chế độ sở hữu tập thể, với việc chia sẻ nguồn lợi bình đẳng. Trong thị tộc, các bô lão và tộc trưởng được tôn trọng và có quyền lợi hơn. Trong chế độ này, không có sự cướp bóc, xung đột thường xảy ra về danh dự, không dẫn đến sự thống trị một cách nô dịch.
*Quần hôn: là thuật ngữ được sử dụng để mô tả tình trạng trong đó các thành viên của một cộng đồng sống chung trong một không gian hẹp, thường là trong cùng một khu vực địa lý như là một khu định cư hay một lều làm nơi ở tạm thời. Trong tình trạng này, mọi hoạt động của cộng đồng thường diễn ra trong một phạm vi gần gũi, gần như là một gia đình lớn, và các quan hệ xã hội giữa các thành viên thường rất mật thiết và gắn bó.
Giai đoạn sau: chế độ phụ hệ
Trong quá trình phát triển xã hội, sự phân chia lao động giữa nam và nữ là hợp lý và tự nhiên. Khi lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển thì trồng trọt và chăn nuôi trở thành nguồn sống chính, nhưng với nhiều công việc đòi hỏi sức lao động mạnh mẽ, phụ nữ thường không thể đảm đương, dẫn đến sự gia tăng vai trò của nam giới. Hệ thống mẫu quyền dần phải nhường chỗ cho hệ thống phụ quyền.
Ở giai đoạn sau này, khi công nghệ kim loại xuất hiện, xã hội thị tộc chuyển từ chế độ công xã sang một hệ thống phụ hệ. Đây là giai đoạn quan trọng đánh dấu sự chuyển biến vai trò “quyền lực” từ phụ nữ sang nam giới. Xã hội thị tộc trở nên phức tạp hơn, đi kèm với sự xuất hiện của các tầng lớp xã hội.
Những đặc điểm của thị tộc
Sau khi tìm hiểu thị tộc là gì và quá trình phát triển của thị tộc, chúng mình sẽ hệ thống lại một cách ngắn gọn về những đặc điểm của một thị tộc thời xa xưa:
- Là những người cùng huyết thống
- Các thành viên trong thị tộc sử dụng cùng một ngôn ngữ, tiếng nói
- Mỗi thị tộc có riêng mình những tập tục, phong tục, và tín ngưỡng
- Trong mỗi thị tộc, sự đa dạng tạo ra những đặc điểm văn hóa nguyên thuỷ riêng biệt
- Mỗi thị tộc đều có tên riêng
- Về tổ chức xã hội, mỗi thị tộc chọn ra tù trưởng, thủ lĩnh quân sự và có thể thay thế họ khi cần thiết
- Người lãnh đạo thị tộc luôn được các thành viên tôn trọng tuyệt đối, đó là một dạng dân chủ sơ khai trong lịch sử nhân loại
- Quy mô của thị tộc thường có quy mô nhỏ.
Phân biệt giữa thị tộc, bộ lạc và dân tộc
Tiêu chí phân biệt | Thị tộc | Bộ tộc, bộ lạc | Dân tộc |
Khái niệm | Là cộng đồng người có cùng một huyết thống | Là cộng đồng dân cư được liên kết từ nhiều thị tộc | Là sự hình thành từ một bộ tộc hoặc sự liên kết của tất cả các bộ tộc |
Thời gian hình thành | Hình thức cộng đồng người đầu tiên trong lịch sử loài người | Hình thành dựa trên thời kì đánh dấu sự tan rã hoàn toàn của xã hội công xã nguyên thuỷ | Hình thành dựa trên sự liên kết của tất cả các bộ tộc hoặc chỉ từ một bộ tộc sống cùng trên một lãnh thổ |
Đặc trưng | Có cơ sở tồn tại về kinh tế gồm quyền sở hữu chung về tài sản và tư liệu sản xuất, những sản phẩm được chia đều cho các thành viên | Dân cư đa dạng, lãnh thổ ổn định, đa ngôn ngữ và văn hoá | Sự bền vững về kinh tế, ngôn ngữ, lãnh thổ, văn hoá |
Như vậy chúng ta có thể thấy, thị tộc giống như một gia đình, bộ tộc như một dòng họ, còn dân tộc là tất cả người dân chung sống trong 1 lãnh thổ rộng lớn. Hi vọng qua bài viết này các bạn đã hiểu thị tộc là gì và hiểu được những diễn biến phát triển của nó. Khái niệm thị tộc, bộ lạc hiện nay không còn được sử dụng phổ biến, chỉ còn rải rác ở một số vùng dân tộc mà thôi.
Xem thêm: Dấu ngoặc kép có tác dụng gì? Cách dùng dấu ngoặc kép đúng cách